Trong nhiều lĩnh vực hoạt động của Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (Liên hiệp Hội Việt Nam) và các Hội thành viên thì hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội là một chức năng, một nhiệm vụ trọng tâm. Hoạt động này không vì lợi nhuận mà thể hiện rõ tâm huyết, tinh thần trách nhiệm của đội ngũ trí thức vì lợi ích cộng đồng. Do tầm quan trọng đó mà Đảng và Nhà nước đã ban hành nhiều văn bản quy định về hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội của Liên hiệp Hội Việt Nam. 

Những cơ sở pháp lý
 
Hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội của hệ thống Liên hiệp Hội Việt Nam không phải là hoạt động tự phát mà dựa trên những cơ sở pháp lý được Đảng, Nhà nước ban hành. Trước nhất là Chỉ thị số 35-CT/TW (1988), Ban Bí thư Trung ương Đảng đã giao Liên hiệp Hội Việt Nam nhiệm vụ “…Tư vấn về chính sách khoa học – kỹ thuật cho Đảng và Nhà nước; Tiếp đến là Chỉ thị 45-CT/TW (1998); Thông báo 145-TB/TW (2004), Đảng đã tin cậy và giao Liên hiệp Hội Việt Nam “…Tổ chức phối hợp tốt hơn nữa lực lượng trí thức khoa học và công nghệ để tư vấn, phản biện và giám định xã hội đối với những dự án lớn, có tính liên ngành, liên vùng”. Để thể chế hóa chủ trương của Đảng về hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội, Chính phủ đã ban hành Chỉ thị số 14/2000/CT-TTg, trong đó chỉ rõ: “Bộ Kế hoạch và Đầu tư chủ trì, phối hợp với các cơ quan hữu quan nghiên cứu, soạn thảo và trình Thủ tướng Chính phủ ban hành những quy định cụ thể nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho Liên hiệp Hội Việt Nam và các Hội thành viên thực hiện chức năng tư vấn, phản biện và giám định xã hội các chủ trương chính sách, các chương trình, dự án khoa học - công nghệ, môi trường và phát triển kinh tế - xã hội của Nhà nước do các bộ, ngành, địa phương xây dựng và thực hiện”. Bước hoàn thiện mới trong cơ sở pháp lý về hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội của Liên hiệp Hội Việt Nam đã được quy định cụ thể và chi tiết tại Quyết định 22/2002/QĐ-TTg ngày 30/01/2002 của Thủ tướng Chính phủ và sau hơn 10 năm thực hiện Quyết định trên, ngày 14/02/2014, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định 14/2014/QĐ-TTg về hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội của Liên hiệp Hội Việt Nam. Quyết định này có hiệu lực thi hành từ ngày 05/4/2014. Như vậy cơ sở pháp lý về hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội là khá đầy đủ, thuận lợi để Liên hiệp Hội Việt Nam và các tổ chức thành viên triển khai thực hiện. 
 
Kết quả hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội của Liên hiệp Hội Phú Yên
 
Đối với Phú Yên, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Tỉnh được thành lập khá sớm (1996) so với nhiều tỉnh, thành phố trong toàn quốc. Sau hơn 20 năm hình thành và phát triển Liên hiệp Hội Phú Yên đã đạt được những kết quả đáng ghi nhận về tập hợp đoàn kết đội ngũ trí thức khoa học và công nghệ trong ngôi nhà chung. Đến nay đã tập hợp được 27 tổ chức thành viên với trên 20 ngàn hội viên tham gia hoạt động trong các lĩnh vực khoa học và công nghệ. Riêng hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội, dù trải qua không ít khó khăn, nhất là về năng lực – trách nhiệm của giới trí thức và nền tảng dân trí của cộng đồng cũng còn nhiều hạn chế; Tuy nhiên hoạt động này cũng đã đạt được những kết quả đáng khích lệ. Mốc đánh dấu bước phát triển là sau khi được UBND Tỉnh ra Quyết định 1089/2011/QĐ-UBND ngày 11/7/2011 về việc ban hành Quy chế hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội của Liên hiệp Hội Phú Yên. Đến nay Liên hiệp Hội Tỉnh đã tập hợp được trên 300 chuyên gia là những trí thức có học hàm, học vị cao, có kinh nghiệm thực tiễn, có chuyên môn sâu thuộc nhiều lĩnh vực khoa học và công nghệ để thực hiện nhiệm vụ tư vấn, phản biện và giám định xã hội. Đã tổ chức một số lớp bồi dưỡng, nâng cao nghiệp vụ, kỹ năng tư vấn, phản biện và giám định xã hội. Xây dựng được quy trình các bước thực hiện nhiệm vụ tư vấn, phản biện và giám định xã hội. Theo đó, được chia làm bốn mức: Một là, chia sẻ thông tin tham khảo về nội dung hoặc phương pháp tiếp cận nguồn tư liệu, nguồn chuyên gia…Hai là, phân tích, đánh giá, đưa ra các ý kiến nhận xét, bình luận hoặc kiến nghị hướng nghiên cứu nhằm góp phần xây dựng, hoàn thiện hoặc bổ sung, sửa đổi từng phần hoặc toàn bộ một đề án đang được chuẩn bị hoặc đang được thực thi. Ba là, phân tích, đánh giá, nghiên cứu toàn diện và đưa ra kiến nghị cụ thể về giải pháp hoặc phương án bổ sung, sửa đổi hoặc thay thế từng phần hoặc toàn bộ một đề án. Bốn là, đề xuất chủ trì nghiên cứu soạn thảo toàn bộ hoặc một số phần nhất định của một đề án. Bình quân mỗi năm có hàng trăm lượt trí thức Liên hiệp Hội Tỉnh và các tổ chức thành viên được mời tham gia các Hội đồng khoa học để thực hiện nhiệm vụ phản biện hoặc tư vấn trong việc xét duyệt thuyết minh, nghiệm thu cấp cơ sở, nghiệm thu cấp tỉnh các dự án, đề tài nghiên cứu khoa học. Các tổ chức thành viên Liên hiệp Hội Tỉnh đã tích cực tham gia nhiều ý kiến tư vấn và phản biện. Tiêu biểu trong hoạt động tư vấn về chăm sóc sức khỏe có các hội: Yhọc, Đông y, Điều dưỡng, Hội Phụ sản, Hội Kế hoạch hóa gia đình. Tư vấn phát triển nguồn nhân lực thông qua nhiều hình thức giáo dục và đào tạo, hướng đến xây dựng xã hội học tập có Hội Khuyến học. Tư vấn về ứng dụng tiến bộ kỹ thuật trong sản xuất, chăn nuôi kết hợp mô hình VAC nâng cao hiệu quả kinh tế hộ gia đình có Hội Làm vườn, Hội Chăn nuôi thú y, Hội Sinh Vật cảnh. Tư vấn kỹ thuật nuôi trồng Nông – Lâm - Thủy sản theo hướng bền vững, thân thiện với môi trường và nâng cao chất lượng sản phẩm có Hội Nghề cá, Hiệp hội Cá ngừ, Hội Bảo vệ Thiên nhiên môi trường. Tư vấn kiến thức vệ sinh an toàn thực phẩm, chống hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng có Hội Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng…
 
Về hoạt động phản biện xã hội có Hội Kinh tế; Hội Sử học; Hội Kiến trúc sư; Hội Khoa học Cầu đường nhiều lần được mời tham gia Hội đồng khoa học cấp tỉnh phản biện các đề tài, dự án kinh tế-xã hội…Nổi bật nhất về hoạt động phản biện xã hội của Liên hiệp Hội Phú Yên thời gian qua là đã thành lập 30 Hội đồng khoa học, huy động trên 300 lượt chuyên gia, phản biện độc lập các dự án lớn của tỉnh, đơn cử như Đề án: “Chiến lược chuyển dịch cơ cấu kinh tế tỉnh Phú Yên đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030”; “Quy hoạch phát triển ngành y tế Phú Yên đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030”; “Quy hoạch phát triển ngành Văn hóa, Thể thao, Du lịch Phú Yên đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030”; “Quy hoạch phát triển KT-XH huyện Tây Hoà đến năm 2020”; “Quy hoạch phát triển KT-XH huyện Tuy An đến năm 2020, tầm nhìn 2030”; phản biện “Báo cáo thuyết minh tổng hợp quy hoạch sử dụng đất đến năm 2020 và kế hoạch sử dụng đất 5 năm 2011-2015; 2016-2020 của các đơn vị như: thị xã Sông Cầu, thành phố Tuy Hoà, huyện Phú Hòa, huyện Tuy An, huyện Tây Hòa, huyện Đông Hòa”; phản biện 3 dự án nạo vét bồi lấp cửa sông, cửa biển An Hải, Lễ Thịnh, Tiên Châu ở huyện Tuy An; phản biện báo cáo “Quy hoạch thăm dò, khai thác, chế biến và sử dụng khoáng sản làm vật liệu xây dựng thông thường tỉnh Phú Yên đến năm 2020 và định hướng đến năm 2030”; Dự án Quy hoạch chi tiết vùng trồng rừng (giai đoạn 1) tại huyện Đồng Xuân, tỉnh Phú Yên; Phản biện Đề án Quy hoạch phát triển nuôi trồng thủy sản tỉnh Phú Yên đến năm 2025 và tầm nhìn đến 2030…Hoạt động phản biện của Liên hiệp Hội Phú Yên đã cung cấp cho các ngành, địa phương có thêm cơ sở, luận cứ khoa học độc lập, khách quan trong việc khắc phục những thiếu sót, khiếm khuyết của các kiến tạo chính sách, thể chế, phê duyệt, nghiệm thu đề án, dự án trực tiếp liên quan đến quyền lợi của các thành viên trong cộng đồng; từ đó giúp các cơ quan hữu quan điều chỉnh chủ trương, chính sách cho phù hợp với tình hình thực tiễn. Đánh giá về hoạt động phản biện của Liên hiệp Hội Phú Yên, GSTSKH Đặng Vũ Minh – Chủ tịch Liên hiệp Hội Việt Nam nhận xét: “mỗi khi nói đến Liên hiệp các Hội KH&KT tỉnh Phú Yên, người ta nhắc đến những ý kiến tư vấn sắc sảo, khách quan và dựa trên cơ sở khoa học mà Liên hiệp Hội đã đóng góp cho nhiều chương trình, đề án, dự án của tỉnh về phát triển kinh tế, văn hóa – xã hội, khoa học và công nghệ, trong đó có những đề án có ý nghĩa rất quan trọng
 
Cùng với hoạt động tư vấn, phản biện xã hội, với vai trò là thành viên của Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam Tỉnh, Liên hiệp Hội Phú Yên và các tổ chức thành viên đã tích cực tham gia các hoạt động giám sát theo chức năng nhiệm vụ quy định. Đơn cử như tham gia giám sát: Chương trình mục tiêu Quốc gia xây dựng nông thôn mới, tại các huyện Đồng Xuân, Sông Hinh, Sơn Hòa. Tham gia giám sát một số đề tài dự án khoa học và công nghệ như: Phục hồi, phát triển, quản lý và bảo vệ quần thể chim yến hang tại các hang đảo vùng ven biển tỉnh Phú Yên. Dự án: Ứng dụng khoa học công nghệ xây dựng mô hình sản xuất các loại nấm ăn và nấm dược liệu trên địa bàn tỉnh; Dự án: Nghiên cứu khảo nghiệm tuyển chọn một số giống lúa lai F1 ngắn ngày phù hợp trên địa bàn tỉnh; Dự án: Xây dựng mô hình sản xuất rong nho (Caulerpa lentiliJera J.Agard Dh,1883) cho các vùng nông thôn ven biển tại thị xã Sông Cầu.... góp phần thực hiện đường lối chủ trương nghị quyết của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước trong phát triển kinh tế -xã hội, đảm bảo an ninh – quốc phòng để xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Bên cạnh đó Liên hiệp Hội Tỉnh và các hội thành viên tích cực tham gia các phong trào, các cuộc vận động do Uỷ ban Mặt trận Tổ quốc Tỉnh phát động, như ủng hộ “Quỹ xoá đói giảm nghèo”, “Quỹ phòng chống thiên tai”, hưởng ứng phong trào Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa ở khu dân cư, phong trào xây dựng cơ quan văn hoá, gia đình văn hoá..., tích cực tham gia các hoạt động giúp đỡ hội viên và nhân dân ở nông thôn chuyển đổi cây trồng, vật nuôi, phát triển mô hình VAC mang lại hiệu quả kinh tế cao. Trao đổi kinh nghiệm làm ăn, hỗ trợ vốn, kinh nghiệm trong sản xuất từ đó giải quyết việc làm và tạo thêm thu nhập cho hội viên. Nhiều hội đã tích cực tuyên truyền, vận động, tập huấn nâng cao năng lực cho cán bộ, hội viên và nhân dân về các kỹ năng phòng chống thiên tai; mở các lớp chuyển giao công nghệ, kỹ thuật chăn nuôi, hướng dẫn hội viên cách phòng ngừa bệnh tật ở gia súc, gia cầm, thúc đấy phong trào phát triển kinh tế, góp phần xây dựng nền nông nghiệp sinh thái, đa dạng, bền vững, tăng thu nhập, xoá đói, giảm nghèo, vươn lên làm giàu, xây dựng nông thôn mới. Hưởng ứng các phong trào do UBMT Tổ quốc tỉnh phát động...
 
Quyết định số 14/2014/QĐ-TTg ngày 14/02/2014 của Thủ tướng Chính phủ về hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội thêm một lần nữa khẳng định sự tin tưởng của Đảng và Nhà nước đối với đội ngũ trí thức trong khối liên minh Công – Nông – Trí thức. Bước vào thời kỳ CNH, HĐH và hội nhập quốc tế, với những thuận lợi và ưu thế của Liên hiệp Hội Việt Nam và các tổ chức thành viên là nơi tập hợp, đoàn kết đội ngũ trí thức khoa học và công nghệ; Liên hiệp Hội Việt Nam và các tổ chức thành viên không dừng lại ở những gì đã đạt được mà cần khắc phục nhược điểm, hạn chế và cả những mặt còn thiếu sót, yếu kém để thực hiện tốt nhiệm vụ được giao. Trên cơ sở nắm vững đường lối, chủ trương, nghị quyết, chính sách, quan điểm của Đảng và Nhà nước, với ưu thế nổi trội về năng lực và do sự thôi thúc lương tâm, đội ngũ trí thức luôn nhận lãnh trách nhiệm của người tiên phong; phát hiện ra các vấn đề mới của cuộc sống, đặt chúng trong mối quan hệ tác động đến sự phát triển kinh tế-xã hội và quyền lợi của các thành viên trong cộng đồng. Để thực hiện tốt chức năng tư vấn, phản biện và giám định xã hội, Liên hiệp Hội Tỉnh tiếp tục chủ động, sáng tạo, linh hoạt hình thức tập hợp đội ngũ trí thức khoa học công nghệ. Liên kết chặt chẽ hơn nữa với Mặt trận Tổ quốc Việt Nam Tỉnh; đặc biệt là liên kết, hợp tác chặt chẽ với các Hội Khoa học và Kỹ thuật chuyên ngành Trung ương và các tỉnh bạn để hỗ trợ chuyên gia đầu ngành và chia sẻ thông tin; bồi dưỡng kỹ năng, nâng cao nghiệp vụ chuyên môn, phát huy cao nhất trí tuệ, sức sáng tạo của đội ngũ trí thức khoa học và công nghệ, thực hiện tốt chức năng tư vấn, phản biện và giám định xã hội vì lợi ích cộng đồng, góp phần xây dựng quê hương, đất nước giàu mạnh, dân chủ, văn minh.