Bảo tồn thành công
 
Tháng 12/2008, Sở KH-CN Phú Yên tổ chức hội thảo về cây dược liệu và kết luận: “Tại Phú Yên có nhiều cây dược liệu quý như nhân sâm Phú Yên, lan gấm, bình vôi, phòng kỷ, mức hoa trắng, thổ phục linh, sa nhân tím… cần được bảo tồn và có định hướng để nhân trồng, chủ động sản xuất làm dược liệu”. Qua những đánh giá của giới chuyên môn, sau đó, nhân sâm Phú Yên được ghi tên trong đề án Bảo tồn, lưu giữ các nguồn gen quý hiếm, đặc hữu, có giá trị khoa học và kinh tế.
 
Theo các tài liệu về dược học, nhân sâm nguyên thủy mọc hoang trên rừng núi, dưới bóng mát, ở những nơi có khí hậu lạnh. Con người từ lâu đã biết sử dụng nhân sâm để trị các bệnh của tuổi già, tăng cường sức khỏe. Ở nước ta, sâm bố chính là cây thuốc bổ được sử dụng từ lâu và được ghi vào Dược điển Việt Nam III (2002). Tại Phú Yên, sâm bố chính phân bố rộng ở các xã An Hiệp, An Xuân, An Lĩnh, An Thọ (huyện Tuy An), An Phú (TP Tuy Hòa), Sơn Hà, Sơn Xuân (huyện Sơn Hòa)…
 
Nhằm bảo tồn một loại dược liệu quý bị khai thác quá mức trong tự nhiên, Trung tâm Ứng dụng và Chuyển giao công nghệ (TTƯD-CGCN) Phú Yên đã bước đầu xây dựng quy trình trồng sâm Phú Yên. Đến năm 2013, nhóm nghiên cứu đã tiến hành nhân giống sâm này bằng phương pháp giâm hom. Thực hiện nhiệm vụ này, ThS Trương Hùng Mỹ, Trưởng Phòng Kỹ thuật và CGCN (TTƯD-CGCN Phú Yên) đã nghiên cứu một số biện pháp kỹ thuật nhằm bổ sung quy trình giâm hom đã được thực hiện trước đó. Kết quả, sau 15 ngày giâm hom theo quy trình mới, nhân sâm Phú Yên đã ra rễ, nảy chồi và ra lá, có thể chuyển vô bầu để cây tiếp tục sinh trưởng ổn định, khỏe mạnh trước khi xuất vườn.
 
Năm 2018, kỹ sư Lê Thị Tuyết Anh, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu và sản xuất dược liệu Miền Trung, tiếp tục thực hiện đề tài: “Nghiên cứu quy trình nhân giống nhân sâm Phú Yên (abelmoschus sagittifolius Kurz.) bằng phương pháp nuôi cấy mô và trồng khảo nghiệm theo tiêu chuẩn GACP-WHO”. Với đề tài này, Trung tâm Nghiên cứu và sản xuất dược liệu Miền Trung hướng đến phát triển vùng nguyên liệu an toàn để thương mại hóa sản phẩm.
 
Sản xuất an toàn gắn với tiêu thụ
 
Theo Đông y, sâm bố chính có nhiều công dụng và từ lâu được người dân Việt Nam nói chung và người dân Phú Yên nói riêng sử dụng phối hợp với các vị thuốc khác để chữa ho, sốt, suy nhược cơ thể. Qua phân tích hóa học kết hợp với sắc ký lớp mỏng của mẫu rễ củ nhân sâm Phú Yên, ThS Trương Hùng Mỹ nhận thấy, nhân sâm Phú Yên có các thành phần: saponin, triterpenoid, coumarin, chất nhầy, acid béo, chất khử, polyphenol. Trong đó, saponin và triterpenoid được xem là nhóm hợp chất quyết định những tác dụng dược lý điển hình của cây thuốc họ nhân sâm (araliaceae), trong đó có tác dụng tăng lực, chống nhược sức.
 
Hiện nay, xu hướng của thế giới là dùng thuốc có nguồn gốc thiên nhiên vì nó có tác dụng trị liệu cao, không gây tác dụng phụ, nên nhiều đơn vị tập trung sản xuất cây dược liệu. Trên địa bàn tỉnh Phú Yên, ngoài TTƯD-CGCN Phú Yên thực hiện công tác bảo tồn thì Trung tâm Nghiên cứu và sản xuất dược liệu Miền Trung vừa bảo tồn, vừa trồng thương phẩm, chuyển giao quy trình trồng cây sâm Phú Yên cho một số hộ dân trồng thử nghiệm theo hướng hữu cơ và bao tiêu sản phẩm.
 
Ông Cao Minh Thơ (xã Ea Ly, huyện Sông Hinh) đã tìm hiểu rất nhiều nơi, nắm tình hình sản xuất thực tiễn tại địa phương và các tỉnh Tây Nguyên để đầu tư trồng 2ha sâm bố chính theo hướng hữu cơ. Trong quá trình trồng, ông Thơ rải vôi xử lý đất, bón phân vi sinh, phủ bạt để không dùng thuốc trừ cỏ. Ông Thơ cho biết, hiện nay, chi phí đầu tư trồng 1ha nhân sâm Phú Yên khoảng 100-200 triệu đồng. Toàn bộ sản phẩm của ông đã được một đơn vị bao tiêu với giá 60.000 đồng/kg (sâm trồng từ 8 tháng đến 1 năm). Vừa qua, TTƯD-CGCN Phú Yên đã tiến hành khảo sát, tư vấn hỗ trợ cho hộ ông Thơ nhằm cho ra sản phẩm bảo đảm chất lượng và an toàn thực phẩm.
 
Với mong muốn sản phẩm sâm Phú Yên sẽ có vị thế trên thị trường, ông Hoàng Xuân Lâm, Phó Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu và sản xuất dược liệu Miền Trung, cho biết đơn vị đang xây dựng quy trình trồng nhân sâm Phú Yên theo tiêu chuẩn GACP-WHO nhằm tạo ra nguồn nguyên liệu làm thuốc đạt các tiêu chuẩn theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế thế giới. Trong quá trình nghiên cứu, trung tâm đã cho ra đời sản phẩm: củ sâm khô, củ thái phiến, củ cắt hạt lựu, bột…, để có thể phục vụ cho các cơ sở y tế.