Ngày 08/10/2024, Chính phủ ban hành Nghị định 126/2024/NĐ-CP, Quy định về tổ chức, hoạt động và quản lý hội tại Việt Nam với nhiều điểm mới. Nghị định này sẽ chính thức có hiệu lực từ ngày 26/11/2024, thay thế cho các quy định cũ (Nghị định 45/2010/NĐ-CP và Nghị định 33/2012/NĐ-CP) nhằm cải tiến và đảm bảo tính minh bạch, hợp pháp trong việc thành lập, vận hành và quản lý các tổ chức hội.

Nghị định 126/2024/NĐ-CP (gọi tắt: Nghị định 126), gồm có 08 Chương và 53 Điều, áp dụng đối với tổ chức, công dân Việt Nam có liên quan đến thành lập, tổ chức, hoạt động và quản lý nhà nước về hội. Nghị định 126 có nhiều điểm mới và ý nghĩa thiết thực trong hoạt động hội, trong đó có Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật, ở các cấp hiện nay.
Tổ chức xây dựng và phát triển hội
Một trong những điểm nổi bật của Nghị định 126 là quy định chặt chẽ về điều kiện thành lập hội. So với Nghị định 45/2010/NĐ-CP, thì các yêu cầu về tên gọi, phạm vi hoạt động, và số lượng thành viên ở Nghị định 126 đã được nêu rõ hơn, cụ thể như: Về tên gọi của hội: Phải được viết bằng tiếng Việt, hoặc phiên âm tiếng Việt. Tên có thể được dịch sang tiếng dân tộc thiểu số hoặc tiếng nước ngoài, nhưng phải phản ánh đúng tôn chỉ, mục đích và lĩnh vực hoạt động chính. Đặc biệt, tên gọi không được trùng lặp hoặc gây nhầm lẫn với các hội đã thành lập trước đó. Quy định này nhằm giảm thiểu tình trạng trùng lặp tên với nhau trong quản lý các tổ chức hội.
Về Số lượng thành viên: Điều kiện về số lượng tối thiểu các thành viên tham gia thành lập hội được quy định rõ ràng hơn so với trước đây. Đối với hội hoạt động trên phạm vi toàn quốc hoặc liên tỉnh, cần có ít nhất 100 tổ chức hoặc công dân. Tại cấp tỉnh, số lượng này là 50, cấp huyện là 20, và cấp xã là 10.Điều này nhằm đảm bảo hội có nền tảng thành viên đủ mạnh để hoạt động bền vững và hiệu quả, tránh tình trạng hội "ảo" hoặc không có đủ nguồn lực.
Về Ban vận động thành lập hội: Một yêu cầu mới và quan trọng trong Nghị định 126 là việc thành lập Ban vận động thành lập hội. Ban vận động bao gồm các tổ chức và cá nhân có tâm huyết và kiến thức liên quan đến lĩnh vực hoạt động của hội. Vì Ban vạn động này đóng vai trò xây dựng kế hoạch hoạt động ban đầu và kết nối với các cơ quan quản lý Nhà nước.
Ban vận động cần có ít nhất một Trưởng ban và Phó trưởng ban, các thành viên phải được cơ quan nhà nước có thẩm quyền công nhận. Đây là một điểm mới giúp nâng cao tính minh bạch và chuẩn bị kỹ lưỡng cho quá trình thành lập hội.
Điều đáng chú ý là Nghị định 126 không áp dụng cho một số tổ chức như: Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Hội Nông dân Việt Nam, Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam và các tổ chức đoàn thể khác…Điều này nhằm tôn trọng tính đặc thù và vai trò quan trọng của các tổ chức chính trị-xã hội trong hệ thống chính trị của Việt Nam.
Các tổ chức tôn giáo, cơ sở tín ngưỡng và các tổ chức của người lao động tại doanh nghiệp (theo quy định của Bộ luật Lao động) cũng không nằm trong phạm vi điều chỉnh của Nghị định 126.
Ngoài ra Nghị định 126 còn đề cập đến các nguyên tắc hoạt động và trách nhiệm của hội, nhằm tăng cường sự minh bạch và trách nhiệm giải trình trong quá trình hoạt động của hội.
Hội phải hoạt động đúng với tôn chỉ, mục đích đã đăng ký, tuân thủ các quy định của pháp luật, không được lợi dụng danh nghĩa của hội để tiến hành các hoạt động trái pháp luật hoặc gây ảnh hưởng tiêu cực đến an ninh quốc gia và trật tự xã hội, cụ thể như:
Về Điều lệ hội: Mỗi hội phải có điều lệ riêng, trong đó quy định rõ quyền hạn và trách nhiệm của các hội viên, cơ cấu tổ chức, cũng như các quy trình bầu cử và hoạt động của hội. Điều lệ này phải được cơ quan nhà nước có thẩm quyền phê duyệt.
Về Báo cáo tài chính và hoạt động: Các hội phải công khai tài chính và báo cáo các hoạt động của mình trước cơ quan quản lý nhà nước. Điều này giúp tăng cường tính minh bạch và trách nhiệm giải trình của các hội, đảm bảo rằng các hội không lợi dụng vị thế của mình để thực hiện các hành vi trái pháp luật hoặc gian lận tài chính.

Quản lý hoạt động và quyền lợi của hội
Nghị định 126 cũng quy định cụ thể về thẩm quyền của các cơ quan Nhà nước trong việc quản lý hội. Cơ chế này phân định trách nhiệm giữa các cấp chính quyền, từ trung ương đến địa phương, cụ thể như:
Thủ tướng Chính phủ: Có thẩm quyền phê duyệt Điều lệ của các hội hoạt động trên phạm vi toàn quốc hoặc liên tỉnh, và những hội có Đảng đoàn.
Bộ trưởng Bộ Nội vụ: Chịu trách nhiệm phê duyệt Điều lệ, cho phép thành lập, chia tách, sáp nhập, hợp nhất, giải thể hoặc đình chỉ hoạt động đối với các hội hoạt động trên phạm vi toàn quốc hoặc liên tỉnh.
Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh và cấp huyện: Được trao thẩm quyền giải quyết các vấn đề tương tự đối với các hội hoạt động trong phạm vi tỉnh, huyện hoặc xã.
Quy định về thẩm quyền này nhằm đảm bảo quá trình quản lý hội diễn ra thống nhất, có sự giám sát chặt chẽ từ cơ quan có thẩm quyền, đồng thời phân cấp trách nhiệm rõ ràng.
Bên cạnh việc thành lập và quản lý, Nghị định 126 cũng đặt ra các nguyên tắc hoạt động của hội. Hội phải tuân thủ các quy định của pháp luật, không được lợi dụng hoạt động của mình để gây ảnh hưởng tiêu cực đến an ninh quốc gia, trật tự công cộng, hoặc vi phạm đạo đức xã hội. Các hội được phép tổ chức các hoạt động nhằm đạt được mục tiêu của mình nhưng phải báo cáo đầy đủ và chịu sự giám sát của các cơ quan có thẩm quyền.
Một trong những điểm mới là quy định về việc hội phải lập và thực hiện Điều lệ, trong đó quy định rõ về các vấn đề như quyền và nghĩa vụ của hội viên, cơ cấu tổ chức, và quy trình hoạt động của hội.Hội cũng phải đảm bảo công khai tài chính và các hoạt động, giúp tăng cường tính minh bạch và trách nhiệm giải trình.
Nghị định 126 cũng quy định rõ về thành phần hội viên, bao gồm hội viên chính thức, hội viên liên kết và hội viên danh dự.Hội viên chính thức là những cá nhân hoặc tổ chức tham gia và có đầy đủ quyền lợi, nghĩa vụ trong hoạt động của hội.Hội viên liên kết và hội viên danh dự có thể tham gia một số hoạt động của hội nhưng không có đầy đủ quyền lợi như hội viên chính thức. Quy định này giúp đảm bảo rằng mọi hội viên đều có vai trò rõ ràng và hoạt động của hội được tổ chức một cách minh bạch và có sự phân biệt rõ ràng giữa các loại hình thành viên.
Tác động và ý nghĩa của Nghị định
Nghị định 126/2024/NĐ-CP là bước tiến quan trọng trong việc hoàn thiện khung pháp lý về tổ chức và hoạt động của các hội tại Việt Nam. Với những quy định mới, nghị định không chỉ giúp nâng cao tính minh bạch, rõ ràng trong hoạt động của hội mà còn đảm bảo rằng các hội được thành lập và hoạt động một cách bền vững, có trách nhiệm và tuân thủ nghiêm túc các quy định của pháp luật.
Việc phân định thẩm quyền quản lý giữa các cơ quan từ Trung ương đến địa phương cũng giúp giảm bớt sự phức tạp trong quá trình phê duyệt và quản lý các hội, đồng thời đảm bảo sự giám sát chặt chẽ hơn. Đây cũng là một bước đi cần thiết để hỗ trợ sự phát triển kinh tế-xã hội ở các địa phương và cả nước, đồng thời tăng cường vai trò của các tổ chức xã hội trong việc thúc đẩy các hoạt động cộng đồng và bảo vệ quyền lợi của người dân.
Như vậy, Nghị định 126/2024/NĐ-CP không chỉ là một văn bản quy phạm pháp luật đơn thuần mà còn mang tính cải cách trong quản lý hội, góp phần xây dựng một môi trường xã hội cởi mở, công khai và minh bạch hơn./.

Huỳnh Đức Thế (Liên hiệp Hội Phú Yên)