Như chúng ta đã biết, hoạt động tư vấn phản biện và giám định xã hội là hoạt động mang tính xã hội, độc lập, khách quan, do trí thức đóng góp trí tuệ, cung cấp cơ sở khoa học, cơ sở thực tiễn cho Nhà nước và các cơ quan có thẩm quyền làm cơ sở đánh giá, phân tích và quyết định các vấn đề về đường lối, chủ trương, chính sách quan trọng và những chương trình, dự án lớn có liên quan về KH&CN, GD&ĐT và chính sách xây dựng đội ngũ trí thức.
Trên cơ sở Quyết định số 14/2014/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ, đến nay hầu hết các tỉnh, thành phố có văn bản của UBND ban hành quy chế, quy định về hoạt động tư vấn phản biện và giám định xã hội của Liên hiệp Hội địa phương. Trong đó, 40 địa phương ban hành dưới dạng quyết định, một số địa phương ban hành dưới hình thức công văn giao cho Liên hiệp Hội địa phương thực hiện nhiệm vụ tư vấn phản biện và giám định xã hội. Quy chế tư vấn phản biện và giám định xã hội là cơ sở pháp lý quan trọng để Liên hiệp Hội Việt Nam triển khai hoạt động tư vấn phản biện và giám định xã hội.
Hoạt động tư vấn phản biện và giám định xã hội của Liên hiệp Hội Việt Nam và các hội thành viên trong nhiều năm qua, đã góp phần vào quá trình xây dựng chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng và cơ chế, chính sách, pháp luật của nhà nước, góp phần vào nâng cao hiệu quả các chương trình, dự án quan trọng của quốc gia, ngành lĩnh vực và địa phương. Trong nhiều năm qua, hệ thống Liên hiệp Hội và các hội ngành liên quan đã chủ trì và phối hợp triển khai thực hiện trên 3.000 nhiệm vụ tư vấn, phản biện và giám định xã hội. Nhìn chung, các hoạt động đều đạt chất lượng tốt, góp ý khách quan, thẳng thắn, kịp thời đối với nhiều vấn đề quan trọng, như: chủ trương, chính sách, các dự thảo văn kiện quan trọng của Đảng và Nhà nước; các dự án đầu tư trọng điểm có ảnh hưởng lớn đến sự phát triển kinh tế - xã hội; dự thảo Báo cáo chính trị trình Đại hội Đảng các cấp; chiến lược phát triển kinh tế - xã hội, KH&CN, giáo dục và đào tạo, bảo vệ môi trường, y tế; các dự thảo luật quan trọng, những vấn đề nóng cần sự vào cuộc của trí thức KH&CN...
Trong nhiều năm qua, nhiều Liên hiệp hội tỉnh thành đã đạt được kết quả rất tốt, tuy nhiên vẫn còn một số khó khăn như một số Ban ngành, cơ quan, tổ chức có các chương trình, dự án đầu tư chưa chủ động đặt hàng với Liên hiệp hội thực hiện tư vấn, phản biện và giám định xã hội do chưa có cơ chế “bắt buộc”. Hầu hết các dự án được Liên hiệp hội thực hiện tư vấn, phản biện và giám định xã hội là do Liên hiệp hội tự chủ động đề xuất.
Số lượng các chương trình, dự án được Liên hiệp hội thực hiện tư vấn, phản biện thời gian qua chưa nhiều. Dẫn đến có một số thời điểm, kinh phí được cấp cho hoạt động tư vấn, phản biện chưa được sử dụng, phải hoàn trả ngân sách.
Những kiến nghị, đề xuất trong văn bản báo cáo kết quả tư vấn, phản biện của Liên hiệp hội mặc dù đã được các cơ quan, tổ chức ghi nhận và đánh giá là có tính khoa học, độc lập, khách quan rất cao nhưng chậm được xử lý hoặc chưa được xử lý.
Để tiếp tục nâng cao hiệu quả hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội phục vụ sự nghiệp phát triển đất nước, trong thời gian tới, Liên hiệp Hội Việt Nam, Liên hiệp Hội các địa phương cần thực hiện tốt những nội dung trọng tâm sau:
Tiếp tục khẳng định vị trí, vai trò của Liên hiệp Hội là hạt nhân tập hợp đoàn kết và phát huy sức sáng tạo của đội ngũ trí thức KH&CN Việt Nam, góp phần quan trọng thúc đẩy phát triển tiềm lực KH&CN quốc gia, phát triển kinh tế - xã hội, giữ vững quốc phòng, an ninh. Đổi mới, kiện toàn tổ chức bộ máy; nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động Liên hiệp Hội ở Trung ương và địa phương, các hội ngành, tổ chức KH&CN trực thuộc vững mạnh.
Tăng cường công tác thông tin, tuyên truyền, nâng cao nhận thức của toàn xã hội về vai trò, vị trí của trí thức KH&CN. Theo đó, nội dung thông tin, tuyên truyền tập trung vào những nội dung: Tiếp tục hoàn thiện và đổi mới cơ chế, chính sách liên quan đến hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội. Trong đó có cơ chế giao nhiệm vụ của Đảng và Nhà nước; cơ chế phối hợp với các cơ quan tham mưu; những quy định liên quan đến tham mưu, đề xuất và các loại hình dự án - công trình - đối tượng thực hiện; cơ chế tài chính...
Để thực hiện hiệu quả những nội dung nêu trên, cần phát huy thực chất, mạnh mẽ hơn nữa vai trò của Đảng Đoàn Liên hiệp Hội để làm cầu nối giữa Đảng với đội ngũ trí thức KH&CN từ Trung ương đến địa phương; đảm bảo sự lãnh đạo, chỉ đạo mọi hoạt động của các tổ chức, cá nhân trong hệ thống đúng với đường lối, chủ trương, chính sách, pháp luật của Đảng và Nhà nước; nâng cao vai trò nòng cốt trong tập hợp, đoàn kết đội ngũ trí thức Việt Nam; nghiên cứu, triển khai chương trình hành động - thực hiện có chất lượng những nội dung đột phá chiến lược đã được xác định trong Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng.
Đa dạng hình thức, phương pháp thực hiện nhiệm vụ tư vấn phản biện như tổ chức hội thảo, hội nghị, tọa đàm; gửi phiếu khảo sát, lấy ý kiến chuyên gia; Tổ chức khảo sát thực địa, phân tích, đánh giá... để có những kết luận và đề xuất kiến nghị có cơ sở thực tế, khoa học, trung thực và khách quan; Bên cạnh đó cần nâng cao chất lượng và chuẩn bị kỹ báo cáo kết quả phản biện. Mục đích của tư vấn phản biện là phát hiện những nội dung còn thiếu, chưa sát, chưa phù hợp để góp ý, khuyến nghị nhằm hoàn thiện các cơ chế, chính sách hoặc nâng cao hiệu quả của chương trình, dự án thông qua các luận cứ khoa học và thực tiễn do đó việc tổng hợp ý kiến tư vấn, phản biện để xây dựng thành báo cáo phải thực sự độc lập, khách quan và được đối tượng tư vấn phản biện xem xét, tiếp thu là hết sức cần thiết.