1. Mở đầu

Ngay từ buổi đầu của lịch sử dân tộc, phụ nữ Việt Nam đã nắm giữ vai trò quan trọng trong mọi mặt đời sống xã hội như: lao động sản xuất, đấu tranh xã hội, đặc biệt là sự hình thành và phát triển văn hóa con người. Văn hóa con người là sự tổng hòa giữa các yếu tố: tính cách, phong thái, nhân cách, đạo đức, học vấn và các kỹ năng cần thiết. Trong khuôn khổ bài viết này, chúng tôi tập trung nghiên cứu vai trò của phụ nữ đối với quá trình hình thành và phát triển văn hóa con người Việt Nam.
 

2. Đặt nền móng cho sự hình thành tính cách, phong thái con người

Trải qua lịch sử bốn ngàn năm dựng nước và giữ nước với nhiều biến cố, thăng trầm khác nhau mà nền văn hóa dân tộc được hình thành, phát triển. Văn hóa dân tộc là “những đặc trưng tiêu biểu, riêng có, không thể trộn lẫn với dân tộc khác, biểu hiện sức sống, sức sáng tạo, sức phát triển của dân tộc ta”[1, tr43] được tạo nên bởi sự tổng hợp của văn hóa con người trong suốt tiến trình lịch sử. Trong đó, phần quan trọng và có ảnh hưởng mạnh mẽ nhất đến đặc điểm văn hóa dân tộc là vai trò của người phụ nữ Việt Nam. Từ mẹ Âu Cơ qua Bà Trưng, Bà Triệu đến Nguyễn Thị Kim Ngân, Tòng Thị Phóng, Nguyễn Thị Kim Tuyến, Nguyễn Phương Nga... cho ta thấy vai trò đặc biệt của họ.

Với đặc điểm về giới, người phụ nữ nắm giữ vai trò quan trọng và quyết định đối với sự hình thành, phát triển tính cách và phong thái của con người. Con người được hình thành trong cơ thể của người phụ nữ và ngay từ khi mới sinh ra, họ lại được nuôi dưỡng, chăm sóc trong lòng mẹ, bà, chị... Hơi ấm yêu thương, bàn tay đảm đang, ân cần và những câu hát ru của những người phụ nữ có giá trị đặc biệt đối với sự hình thành tính cách, phong thái của đứa trẻ.

Theo kết quả nghiên cứu của Tâm lý học cho thấy: từ sơ sinh đến năm tuổi, đứa trẻ đã hình thành tính cách và phong thái của mình. Giai đoạn này, nền tảng giáo dục gia đình có vai trò quyết định. Bên cạnh đó, chính tình thương yêu ruột thịt trong gia đình giúp hình thành tình cảm trong sáng và hành vi đạo đức tốt đẹp của trẻ, trong đó người mẹ là nhân tố quyết định nhất.“Chính các bà mẹ Việt Nam đã góp phần giữ gìn và phát triển tiếng nói của dân tộc. Từ trong lời ru của mẹ, tiếng hát nơi ruộng lúa, nương dâu, cho đến lời nói hàng ngày, đều biểu hiện cuộc sống và tâm hồn người Việt”[3, tr17]. Nghiên cứu về vai trò của người phụ nữ giáo sư Lê Thị Nhâm Tuyết cũng khẳng định: “Phụ nữ Việt Nam là người bảo vệ và phát triển văn hóa dân tộc bao gồm tất cả các dạng của nền văn hóa: văn hóa tinh thần, văn hóa xã hội và gia đình”[2, tr125].

Toàn bộ giá trị văn hóa con người chỉ có thể được xây dựng và phát triển trên cơ sở những nét tính cách và phong thái hình thành từ ấu thơ. Giai đoạn quan trọng nhất cho sự hình thành phong thái, tính cách của con người là từ khi lọt lòng cho đến sáu tuổi. Giai đoạn này, con người chỉ có khả năng quan sát và mô phỏng theo những hình ảnh, hoạt động, âm thanh có sẵn. Cũng trong giai đoạn này, người phụ nữ là những người gần gũi nhất, có tác động trực tiếp nhất đối với quá trình nhận thức của trẻ em. Khi ở nhà, các em tham gia một cách trực tiếp quá trình làm việc, giao tiếp, học tập, ứng xử của mẹ, bà, chị. Khi đi học, các em lại hoàn toàn mô phỏng theo hình ảnh của các cô trong suốt quá trình học tập và sinh hoạt của mình. Trên cơ sở đó, họ trở thành hình mẫu chuẩn để các em học tập và làm theo. Toàn bộ tri thức, nghề nghiệp, việc làm tử tế, lối sống lành mạnh, ứng xử có văn hóa của người phụ nữ là cơ sở hình thành tính cách và phong thái cho con cháu mình.

3. Giáo dục đạo đức, kiến thức tự nhiên - xã hội và kỹ năng mềm

Người Việt Nam có câu: “Con hư tại mẹ, cháu hư tại bà”, “Phúc đức tại mẫu”... Những câu này có nhiều ý nghĩa nhưng trong đó nhấn mạnh đến vai trò quan trọng của người phụ nữ đối với hoạt động giáo dục con cái. Họ có vai trò quyết định trong quá trình giáo dục nhân cách, đạo đức, kiến thức tự nhiên - xã hội, các kỹ năng mềm cần thiết trong cuộc sống và lao động của con em mình. Phụ nữ chính là người trực tiếp, thường xuyên và quan trọng nhất trong việc giáo dục và trang bị kỹ năng cho con em mình từ khi mới sinh ra cho đến khi trưởng thành.

Bà Nguyễn Kim Thuý - Phó Giám đốc Trung tâm nghiên cứu giới, gia đình và môi trường cho biết: đến nay, trong tổng số 1.044.035 nhà giáo trực tiếp đứng lớp, có gần 74% là nữ. Đây là lực lượng nòng cốt triển khai thực hiện thành công các nhiệm vụ chính trị, gương mẫu đi đầu trong các cuộc vận động lớn, các phong trào thi đua của ngành giáo dục. Đội ngũ nữ nhà giáo nước ta có phẩm chất đạo đức tốt, trình độ năng lực chuyên môn, nghiệp vụ vững vàng, tâm huyết, trách nhiệm, luôn hết lòng vì học sinh, khắc phục mọi khó khăn để hoàn thành nhiệm vụ. Nhiều nữ nhà giáo không ngừng nỗ lực phấn đấu, trở thành những giáo viên giỏi, chiến sĩ thi đua các cấp, những nhà khoa học đầu ngành, đạt thành tích cao trong nghiên cứu khoa học, trong các cuộc thi tài năng, các giải thưởng lớn dành cho phụ nữ. Đã có 11 nữ nhà giáo vinh dự được Đảng và Nhà nước phong tặng danh hiệu Nhà giáo nhân dân và 1.011 nữ nhà giáo được phong tặng danh hiệu Nhà giáo ưu tú. Đây là minh chứng rõ ràng nhất về vai trò của phụ nữ đối với việc giáo dục nhân cách, đạo đức, kiến thức tự nhiên - xã hội và kỹ năng mềm cho con người Việt Nam. Giáo dục nhân cách, đạo đức, kiến thức tự nhiên - xã hội và kỹ năng mềm cho con người là công việc thường xuyên không chỉ của đội ngũ thầy cô giáo mà là của mọi người tại mọi thời gian và địa điểm. Cũng giống như quá trinh hình thành tính cách, phong thái con người, quá trình này được bắt đầu từ khi đứa trẻ mới chào đời. Ở độ tuổi từ không đến sáu, việc giáo dục nhân cách, đạo đức, kiến thức tự nhiên - xã hội và kỹ năng mềm cho trẻ em hoàn toàn phụ thuộc vào vai trò gần như tuyệt đối của người mẹ, bà, chị. Họ chính là người chăm sóc, giáo dục con cái, với tình yêu thương, hơi ấm... họ trở thành chỗ dựa tinh thần vững chắc nhất cho con cái. Toàn bộ phẩm chất đạo đức, kiến thức và kỹ năng của đứa trẻ được tạo ra từ chính phẩm chất đạo đức, kiến thức của mẹ, của bà, của chị. Giai đoạn từ sáu đến mười tám tuổi, bên cạnh vai trò của mẹ, chị, bà là vai trò đặc biệt quan trọng của cô giáo.

Vì số lượng nữ chiếm 74% tổng số giáo viên của cả nước nên công tác giáo dục nhân cách, đạo đức, kiến thức tự nhiên - xã hội và kỹ năng mềm cho các em gần như là công việc của người phụ nữ. Thông qua các bài giảng trên lớp, các buổi học thực hành và các hoạt động ngoại khóa, hoạt động xã hội mà các em dần trưởng thành và từng bước hoàn thiện văn hóa con người mình.