Với mục tiêu phát triển bền vững (PTBV) và không rơi vào “bẫy thu nhập trung bình” Việt Nam đang đứng trước những thách thức gay gắt, trực tiếp liên quan đến vai trò lãnh đạo, quản lý đất nước song song với hoạt động tư vấn, phản biện xã hội.

Về mục tiêu Kinh tế, tốc độ tăng trưởng cao chỉ có thể được duy trì trên cơ sở tăng nhanh về năng suất và tạo dựng một nền kinh tế dựa trên sáng tạo và đổi mới công nghệ. Trong mục tiêu Bảo vệ môi trường, bên cạnh nội dung kiểm soát ô nhiễm, khai thác bền vững tài nguyên, thì ứng phó với biến đổi khí hậu ngày càng trở nên thách thức, đặc biệt là đối với Việt Nam.

Về các mục tiêu Xã hội, ngoài nội dung về công bằng như vẫn thường quan tâm, thì vấn đề hòa nhập xã hội đáp ứng tốt hơn nhu cầu của một xã hội trung lưu đang xuất hiện và dân số đang già đi) ngày càng nổi cộm.

Một thách thức quan trọng bậc nhất đối với vai trò lãnh đạo, quản lý trong mục tiêu PTBV hiện nay ở Việt Nam là cần thiết chuyển từ mô hình “quản lý nhà nước” truyền thống, sang xây dựng mô hình của một “nền quản trị hiện đại”, với những phẩm chất cơ bản là: minh bạch; trách nhiệm giải trình; có sự tham gia của người dân; kiểm soát được tham nhũng và mọi hoạt động xã hội hoàn toàn dựa trên nền tảng thượng tôn pháp luật.

Trong mô hình quản trị hiện đại nêu trên, nhà nước được tổ chức với chức nghiệp thực tài và có kỷ luật, hoạch định chính sách kinh tế theo cơ chế thị trường, đồng thời đảm bảo sự kiểm soát và cân bằng giữa các nhánh quyền lực, với sự tham gia rộng rãi của công chúng, đặc biệt là vai trò của trí thức trong tư vấn, phản biện xã hội.

Ngày nay, Việt Nam đang phấn đấu theo mục tiêu PTBV với các đặc điểm của mô hình xã hội hiện đại, đó là: hội nhập quốc tế; phát triển nền kinh tế tri thức theo nội dung của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0; trở thành một “quốc gia khởi nghiệp”,...

Trong mô hình các lực lượng dẫn dắt xã hội hiện đại, giới chính khách (nòng cốt là đội ngũ lãnh đạo, quản lý) có trách nhiệm đề xướng đường lối, triết lý phát triển, tạo lập chính sách, ban hành thể chế và điều hành công vụ. Giới doanh nhân là nòng cốt thúc đẩy quá trình tăng trưởng kinh tế dựa trên năng suất cao và sáng tạo, đổi mới công nghệ, lực lượng này là động cơ lôi kéo xã hội trở nên thịnh vượng. Giới trí thức đóng vai trò quan trọng trong quá trình đổi mới tư duy, phát triển trí tuệ của dân tộc và cung cấp tư vấn, phản biện đối với các hoạt động của xã hội, từ triết lý phát triển, đến cơ chế điều hành công vụ.

Trong Điều lệ Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam, về mục đích hoạt động, đã quy định là tập hợp, đoàn kết, phát huy sức sáng tạo của đội ngũ trí thức khoa học và công nghệ phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa và xây dựng nền kinh tế tri thức, góp phần bảo vệ Tổ quốc và thực hiện mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”.

Tuy nhiên, về nhiệm vụ, Điều lệ quy định xây dựng và phát triển tổ chức; Vận động trí thức khoa học và công nghệ: trong đó gồmtTuyên truyền, phổ biến rộng rãi chủ trương, đường lối của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước trong đội ngữ trí thức khoa học và công nghệ; Vận động trí thức khoa học và công nghệ người Việt Nam trong và ngoài nước tham gia các hoạt động cụ thể, góp phần tích cực vào công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; Như vậy theo Điều lệ, Liên hiệp hội có cả 2 chức năng/vai trò: Tập hợp đội ngũ trí thức và Vận động trí thức, trong đó thời gian trước đây vai trò “vận động” được quan tâm nhiều hơn.

Về vai trò của đội ngũ trí thức, lãnh đạo nhà nước cũng đánh giá rất quan trọng, nhận thức là một “nguồn lực đặc biệt quan trọng” (nhưng chưa hẳn là lực lượng dẫn dắt xã hội). Trong văn bản Nghj quyết22 đã nêu “Trong mọi thời đại, tri thức luôn là nền tảng tiến bộ xã hội, đội ngũ trí thức là lực lượng nòng cốt sáng tạo và truyền bá tri thức. Ngày nay, cùng với sự phát triển nhanh chóng của cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại, đội ngũ trí thức trở thành nguồn lực đặc biệt quan trọng, tạo nên sức mạnh của mỗi quốc gia trong chiến lược phát triển”.

Trong bối cảnh mới, trước nhứng thách thức to lớn về phát triển của đất nước, trước yêu cầu xây dựng một xã hội hiện đại, vị thế của trí thức cần được nhận thức như một lực lượng tiên phong trong xã hội. Lãnh đạo Đảng và Nhà nước đã có những chỉ đạo theo hướng Liên hiệp hội phát huy nhiều hơn vai trò “tập hợp trí thức”:

“Trong thời gian sắp tới, trước những thách thức và khó khăn, Liên hiệp Hội Việt nam (LHHVN) cần tiếp tục đổi mới nội dung, phương thức hoạt động theo đúng tinh thần của Chỉ thị 42/CV/TW để LHHVN thực sự phát triển và là ngôi nhà chung của trí thức khoa học và công nghệ, vì mục tiêu dân giàu nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh. Lực lượng trí thức của LHHVN phải trở thành lực lượng nòng cốt trong việc xây dựng các chỉ thị, chính sách của Đảng và Nhà nước”

Liên hiệp Các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam đang thực hiện tốt vai trò của mình cho sự phát triển khoa học nước nhà. Tạo điều kiện cho các nhà khoa học phát huy sự sáng tạo khoa học của mình. Chính phủ hết sức mong tiếp tục phát huy giá trị cao đẹp, có tiếng nói ngày càng rộng, càng sâu hơn trong cơ chế chính sách, có ý kiến nghiên cứu gợi mở cho Đảng, Nhà nước trong sự phát triển kinh tế của Việt Nam”.
 

Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng gặp mặt trí thức LHHVN nhân dịp đầu Xuân 2019

Để đạt được mục tiêu PTBV đất nước, bên cạnh những thách thức về năng suất và tính sáng tạo đổi mới nền kinh tế; sự trả giá của tàn phá môi trường; sự hòa nhập của các tầng lớp yếu thế trong xã hội, thì điều quan trọng mang tính đột phá trong giai đoạn hiện nay đối với Việt Nam, là nhu cầu đổi mới nhận thức để xây dựng một nền quản trị hiện đại, về các lực lượng đẫn dắt trong xã hội hiện đại, trong đó nổi lên là mối quan hệ mới giữa lãnh đạo và đôik ngũ trí thức với vai trò cung cấp nguồn trí tuệ quốc gia và nguồn tư vấn, phản biện xã hội.

Trách nhiệm chủ yếu nào của Liên hiệp hội để có thể góp phần vượt qua những thách thức đã nêu trong quá trình phát triển đât nước và đáp ứng nhận thức đổi mới về mối quan hệ “Lãnh đạo – Trí thức” như đã nêu? Liên hiệp Hội cần đổi mới vai trò, trách nhiệm. từ quan tâm nhiêu hơn là một “tổ chức trí thức vận” của Lãnh đạo, thay mặt Nhà nước đề “quản lý” trí thức, thành một “tổ chức tập hợp trí thức”, là “cầu nối” giữa trí thức và Lãnh đạo nhà nước, tập hợp trí tuệ của đội ngũ trí thức trong hoạt động KH CN và đặc biệt trong tư vấn, phản biện xã hội.