Nếu lấy thời điểm tái lập tỉnh (1-7-1989) làm cột mốc xuất phát thì đến nay tỉnh Phú Yên đã trải qua 28 năm phấn đấu, xây dựng. Những nỗ lực của Đảng bộ và Nhân dân Phú Yên thật đáng khâm phục. Những kết quả, thành tựu đạt được thật là to lớn. Những khó khăn thách thức được đẩy lùi dần. Môi trường đầu tư phát triển được cải thiện ngày càng tốt hơn. Yếu tố lợi thế môi trường cạnh tranh ngày càng nâng cao thứ hạng. Thành công ấy có vai trò công tác hoạch định chiến lược đúng, công tác kế hoạch sát với thực tiễn, vừa tầm, vừa sức. 

Trên phương diện lý luận, quy hoạch là hoạt động của con người nhằm sắp xếp, bố trí một không gian, một hệ thống cấu trúc, sự vật, sự kiện và cả con người nhằm đạt đến sự hoàn thiện, mang lại hiệu quả tối ưu, bằng phương pháp tư duy khoa học. Hai từ quy hoạch, trước hết nó là một động từ, do đó quy hoạch không phải là một trạng thái tĩnh mà nó là một trạng thái động.Vì vậy, sau một chu kỳ có thời hạn, chẳng hạn 5 năm, 10 năm, 15 năm, 20 năm người ta tổng kết từng chu kỳ để rút kinh nghiệm, hoàn thiện và bổ sung, làm cho công tác quy hoạch luôn có tính thừa kế, phát triển liền mạch.

Xét trong mối quan hệ giữa chiến lược, quy hoạch, kế hoạch, đây là mối quan hệ thống nhất theo thứ tự trong một hệ thống, trong đó: Chiến lược ở vị trí chi phối mang yếu tố lãnh đạo. Quy hoạch là bước triển khai các thứ tự, trình tự ưu tiên, trước sau trong việc triển khai thực hiện chiến lược. Kế hoạch là khâu triển khai thực hiện các nội dung chỉ đạo của chiến lược và quy hoạch.

Đi vào trọng tâm của chủ đề hội thảo: “Quy hoạch đột phá để phát triển kinh tế xã hội Phú Yên”. Là một cán bộ đã từng có thời gian trải qua cương vị lãnh đạo chủ chốt của tỉnh Phú Yên, tôi trực tiếp chỉ đạo xây dựng quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội tỉnh Phú Yên giai đoạn (2000-2020). Đến nay, gần hết chu kỳ quy hoạch, nhìn lại để kiểm chứng kết quả rút ra những bài học kinh nghiệm điều chỉnh, bổ sung cho chu kỳ mới.

Chúng ta nhớ lại, Phú Yên ở giai đoạn trước năm 2000 là cực kỳ khó khăn. Tuy nhiên lúc đó, chúng ta luôn lạc quan rằng: Nào là, Phú Yên có quốc lộ 1A; Có Đường sắt Băc- Nam chạy suốt từ đầu tỉnh đến cuối tỉnh; Có quốc lộ 25 nối Tuy Hòa với Tây Nguyên; Có Sân bay Đông Tác; Có cảng biển Vũng Rô…Nhưng kiểm định lại là không có gì cả. Bởi vì, những cái được coi là lợi thế đó, có cái đang xuống cấp nghiêm trọng như: Quốc lộ 1A, Đường sắt không có ga dừng tàu, cái thì sắp trở thành phế tích như: Cảng Vũng rô, Sân bay Đông tác, Quốc lộ 25. Xét thực trạng địa kinh tế, chính trị ở thời điểm đó, Phú Yên như là một “ốc đảo”, bị cô lập với bên ngoài. Phải xóa thế“ốc đảo”, phá bung thế bị cô lập, đó là mục tiêu chiến lược bao trùm tất cả.

Làm thế nào để xóa thế“ốc đảo”, nhiệm vụ quy hoạch phải tìm ra giải pháp khả thi nhất để thực hiện chiến lược xóa thế cô lập. Mục tiêu là tìm giải pháp kết nối hạ tầng để mở thế liên kết vùng. Đặt nền kinh tế-xã hội tỉnh Phú Yên nằm trong tổng thể vùng mới có thế phát triển bền vững. May thay, quá trình nghiên cứu, tôi phát hiện ra những khả năng kết nối, xóa thế “ốc đảo”, đó là:   Ở phía Bắc, phối hợp với tỉnh Bình Định mở tuyến đường Quy Nhơn-Sông Cầu mở ra điều kiện thuận lợi cho việc xây dựng khu công nghiệp Đông bắc Sông Cầu và sắp đến thi công xong hầm đường bộ qua đèo Cù Mông mở ra nhiều tiền đề thuận lợi để thị xã Sông Cầu quy hoạch xây dựng thành phố mới đối xứng với thành phố Quy Nhơn và đầu tư phát triển du lịch, khai thác năng lượng gió ở vùng ven biển bán đảo Sông Cầu. Điều cần chú ý là quy hoạch hài hòa lợi ích giữa du lịch với vùng nuôi trồng thủy sản (tôm hùm, cá mú, cá bớp…)

Ở phía Nam tỉnh, khẩn trương phối hợp cùng Bộ Giao thông Vận tải và tỉnh Khánh Hòa đào tuyến hầm đường bộ Đèo Cả, tạo ra thế gắn kết phát triển bền vững giữa vùng Nam Phú Yên - Bắc Khánh Hòa.

Đến nay, hầm đường bộ Đèo cả đã thi công xong. Đặc khu kinh tế Bắc Văn Phong được chính phủ cho phép chuẩn bị thành lập. Khi đó, nó sẽ mở ra nhiều tiềm năng, lợi thế cho khu kinh tế Nam PY phát triển tăng tốc.

Ở phía Tây, nghiên cứu địa hình khu vực Phú Yên - Đăklăk - Gia lai, tôi phát hiện ra điều khá lý thú là: dọc theo thung lũng Sông Ba là hành lang có địa hình ít đèo dốc nhất đáp ứng thỏa mãn yêu cầu xây dựng tuyến đường sắt cao tốc cho Tây Nguyên. (Báo cáo khảo sát tuyến địa hình Sông Ba của Tedisouth - Công ty CP tư vấn thiết kế giao thông,vận tải phía Nam). Đề xuất với Chính phủ, Bộ Giao thông-Vận tải có chủ trương cho phép huy động nguồn lực xúc tiến xây dựng tuyến đường sắt Tuy Hòa - Buôn Ma Thuột, sau đó từng bước đầu tư lan tỏa toàn vùng. Nâng cấp quốc lộ 25 nằm ở phía Bắc lưu vực Sông Ba kết nối với quốc lộ 14 tại Chư Xê (Gia Lai). Đầu tư mới quốc lộ 29 chạy dọc thung lũng phía Nam Sông Ba (từ Tuy Hòa đến cửa khẩu Đắk Ruê biên giới với Campuchia). Xây dựng tuyến đường ống chuyển tải nhiên liệu cung cấp cho Tây Nguyên và cho vùng 3 biên giới Đông Dương. Như vậy, hệ thống đường bộ; đường sắt; đường ống chuyển tải xăng dầu cho Tây Nguyên là những đề xuất đầu tư để tạo cửa ngõ mới cho Tây Nguyên ra biển, tạo thêm thuận lợi cho Tây Nguyên và vùng 3 biên giới Đông Dương phát triển bền vững.

Ở phía Đông và nội vùng của tỉnh, quy hoạch xác định đầu tư tuyến giao thông động lực ven biển từ Tuy Hòa đi Vũng Rô để mở ra lợi thế hình thành khu kinh tế Nam PY. Xây dựng cảng Vũng Rô, chuẩn bị xây dựng cảng Bãi Gốc (Hợp thành cãng Vũng rô-Bãi Gốc, cảng Vũng Rô, chuyển hàng rời, Bãi Gốc là cảng conteners và xăng dầu).

Cùng với lợi thế kết nối giao thông ven biển lại có thêm lợi thế khai thác quỹ đất cát ven biển đã thu hút được nhiều dự án lớn như: Dự án khu đô thị mới Nam Đà Rằng; Sân bay Đông Tác; Dự án cảng nước sâu Bãi Gốc-Vũng Rô; Dự án lọc, hóa dầu Vũng Rô; Dự án khu đô thị du lịch, nghỉ dưỡng Vũng Rô Bay…

Sau một thời gian kiên trì đề nghị, ngành đường sắt đã bố trí lịch dừng tàu đón, trả khách tại ga Tuy Hòa. Trong những năm tới, cần đề xuất với ngành đường sắt nâng cấp nhà ga Tuy Hòa thành nhà ga đẹp, văn minh xứng tầm là nhà ga trung tâm tỉnh lỵ.

Sân bay Đông tác được đầu tư nhà ga, sân đỗ máy bay, sắp đến đầu tư hệ thống chiếu sáng phục vụ bay đêm tạo khả năng tăng chuyến, mở thêm đường bay mới, trong tương lai gần sân bay Tuy Hòa sẽ được nâng cấp thành sân bay quốc tế. phục vụ cho đặc khu kinh tế Bắc Văn Phong.

Trục đường tỉnh lộ chạy dọc miền Tây, (chạy song song với tuyến quốc lộ 1A), cùng với hệ thống đường ngang xương cá nối trục dọc miền Tây với quốc lộ 1A đã tạo điều kiện tốt cho 3 huyện miền núi phát triển. Chương trình bê tông hóa đường làng hẻm phố đã góp phần hoàn thiện hệ thống giao thông đường bộ thông suốt từ làng xã đến quốc lộ.

Hệ thống lưới điện bao gồm nguồn, đường dây và trạm biến áp phủ khắp địa bàn từ thành phố đến nông thôn, đảm bảo yêu cầu điện khí hóa. (100% số hộ dân nông thôn, miền núi được dùng điện).

Hệ thống thủy lợi, bảo đảm cho 65% diện tích nông nghiệp có tưới. Ngoài ra, trên hệ thống sông Ba có 4 hồ thủy điện với tổng dung tích hồ chứa khoảng 1,2 tỉ mét khối nước đó là nguồn tài nguyên vô cùng quý giá, tỉnh ta nên có kế hoach sử dụng tốt nguồn tài nguyên này.

Ngày nay, quy hoạch kết nối hạ tầng liên vùng đã dần dần được thực hiện, thế bị cô lập dần dần được đẩy lùi. Thời cơ mới xuất hiện cần chớp lấy thời cơ. Ví dụ, trong một vài năm nữa đặc khu kinh tế Bắc Văn Phong được thành lập với quy mô đô thị dự báo nửa triệu người. Đối với PY có ít nhất 3,4 lĩnh vực cần chớp thời cơ chiếm lĩnh thị phần.

Một là, cung ứng nước sạch cho thành phố Văn Phong tương lai.(Được biết,ở phía Bắc Khánh Hòa. Chỉ có 2 hồ chứa thủy lợi có dung tích đáng kể đó là hồ Đá Bàn (Ninh Hòa) dung tích khoảng 80 triệu mét khối và hồ Hoa Sơn (Vạn Ninh) dung tích khoảng hơn 2 triệu mét khối không đủ nguồn đáp ứng nhu cầu nước cho Văn Phong mà phải có nguồn cung ứng từ Sông Ba. Việc khẩn trương quy hoạch đầu tư một nhà máy cấp nước sạch cho Văn Phong là khả thi.

Hai là, có thêm tiền đề vững chắc để PY chuyển đổi cơ cấu nông nghiệp theo hướng giảm diện tích trồng lúa. Đầu tư công nghệ cao: trồng rau,trồng hoa,chăn nuôi (Cung ứng ra thị trường rau, hoa, thịt, trứng sạch, chất lượng cao). Đó là hướng cơ bản tạo ra hàng hóa nông nghiệp có giá trị thu nhập cao, thực hiện mục tiêu công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn.

Ba là, đào tạo cung ứng nguồn nhân lực cho thị trường mới…Các trường đại học, Cao đẳng nghề nên sớm thâm nhập tìm kiếm thông tin, dự báo thị trường để chủ động kế hoạch đào tạo.

Trong khi chúng ta đề xuất với trung ương cho phép đầu tư các tuyến đường bộ, tuyến đường sắt, và tuyến đường ống dẫn nhiên liệu đi Tây Nguyên thì chúng ta phải tính đến việc quy hoach xây dựng, xin phép Chính phủ cho đầu tư cảng nước sâu Bãi Gốc-Vũng Rô; Quy hoạch khu vực xây dựng nhà ga kết nối đường sắt, nhánh rẽ đi Tây Nguyên và quy hoạch địa điểm xây dựng tổng kho trung chuyển xăng dầu đi Tây Nguyên.

Quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội toàn tỉnh và phải luôn quán triệt tư tưởng: công nghiệp hóa, hiện đaị hóa nền kinh tế theo hướng chuyển dịch cơ cấu nền kinh tế từ sản xuất nông nghiệp là chủ yếu sang nền kinh tế phát triển công nghiệp, dịch vụ là chủ yếu. Một nền kinh tế biến đổi từ quan tâm đến hiện vật là chủ yếu sang quan tâm đến giá trị là chủ yếu. Đó là quan điểm cơ bản tư duy tiếp cận nền kinh tế thị trường. Thị trường, cạnh tranh là động lực để tiếp nhận khoa học kỹ thuật, công nghệ vào sản xuất và ngược lại, sản xuất phát triển tạo nguồn lực cho khoa học kỹ thuật, công nghệ phát triển.

Điểm mới cần được cập nhật là chúng ta đang đứng ở thời điểm thế giới đang bước vào thời kỳ cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư, nhiều ứng dụng thông minh, tự động hóa (robot) thay lao động sống ngày càng nhiều, năng lực sản xuất, năng suất làm ra sản phẩm, chất lượng sản phẩm rất cao, tính cạnh tranh quyết liệt cần dự lường để có sự chủ động hội nhập. Thực tiễn cho thấy, doanh nghiệp nhỏ nhưng biết đầu tư ứng dụng kỹ thuật công nghệ cao thì sản phẩm của họ vẫn có chỗ đứng trên thị trường cạnh tranh.

Quy hoạch ngành phải nằm trong quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế -xã hội toàn tỉnh. Song quy hoạch ngành cần đi sâu khai thác tối đa lợi thế của từng mặt hàng, từng sản phẩm để có thể đương đầu với cạnh tranh trên thị trường, mang lại lợi nhuận cao.

Một thành công trong quy hoạch ngành phải kể đến là quy hoạch ngành mía đường. Chúng ta còn nhớ, ở thời điểm năm 1998- 1999, chủ trương của Chính phủ là cả nước phấn đấu đưa ngành mía đường trong nước sản xuất được 1 triệu tấn đường. Nhưng ở thời điểm ấy, ngành sản xuất mía đường thế giới suy thoái kéo dài, đường nhập khẩu giá rẻ tác động đến giá mía trong nước rớt xuống thấp thê thảm chỉ còn 70-80 nghìn đồng một tấn mía. Tiền bán mía không đủ chi phí trả tiền nhân công chặt mía. Nông dân đốt mía để lấy đất trồng hoa màu cứu đói. Chương trình 1 triệu tấn đường của Chính phủ phát động phải dừng lại. Chính phủ bãi bỏ kế hoạch triển khai xây dựng nhà máy đường (3,5 nghìn tấn mía/ngày tại Sơn Hòa).

Mặc dù khó khăn ghê gớm, nhưng lãnh đạo và người dân trồng mía không nản chí.

Nhiều cuộc thảo luận lắng nghe ý kiến nhiều chiều, trong đó quan trọng nhất là ý kiến của các lão nông, cuối cùng đi đến kết luận: Cây mía là cây trồng bền vững, chịu hạn, chống xói mòn, phù hợp trên nền đất dốc, nhiều lão nông quả quyết: đất này chỉ trồng mía không trồng cây gì hơn cây mía. Giá đường có lúc lên lúc xuống. Chỉ cần nhà nước đầu tư nhà máy để có nơi tiêu thụ mía thì nông dân sống được. Dựa vào“Ý Đảng, lòng Dân”, thời cơ đến: Nhà máy đường của Công ty KCP Ấn Độ tại Huế đang rơi xuống vực phá sản.Thế là tổ chức cuộc giải cứu, đưa Nhà máy đường KCP từ Huế về Củng Sơn thành công.

Từ khi Nhà máy đường KCP di dời về Củng Sơn đến nay khoảng 15 năm đã tạo ra sự đột phá tăng trưởng kinh tế kỳ diệu. Nếu như trước đây 15 năm, đời sống của người dân miền núi phải cứu đói quanh năm, thì ngày nay người dân miền núi giàu hơn dân đồng bằng. Và, Nhà máy đường KCP nếu trước đây 15 năm sắp phá sản thì nay là doanh nghiệp ăn nên lảm ra, nộp ngân sách nhất nhì tỉnh. Ngày nay KCP không còn là nhà máy đường công suất 3,5 ngàn tấn ngày mà hình thành tập đoàn công nghiệp mía đường KCP, có vốn đầu tư hàng trăm triệu đô la Mỹ.

Mặt khác, KCP có thể coi là hình mẫu cấu trúc hệ thống chính trị (Chi bộ đảng, Công đoàn, Đoàn thanh niên, Hội cựu chiến binh) trong doanh nghiệp nước ngoài cần được nghiên cứu.

Quy hoạch là một hoạt động khoa học, tính khoa học càng cao, càng gần với thực tiễn thì tính khả thi của tác phẩm quy hoạch càng cao. Từ quy hoạch đến thực tiễn có một khoảng cách, khoảng cách ấy ngắn hay dài, lâu hay mau, nhanh hay chậm tùy thuộc chủ yếu vào cơ quan và người chỉ huy, điều hành.

Để kết thúc bài này tôi xin có mấy kiến nghị:

Thứ nhất là: Phú Yên là tỉnh còn nhiều khó khăn, phát triển chậm hơn nhiều tỉnh, muốn vươn lên tốp trước thì phải tăng tốc, phải đi tắt, đón đầu, mà đã như thế thì dễ “phạm luật”. Nhất các thủ tục hành chính, quản lý. Do vậy đòi hỏi nội bộ phải thật đồng lòng. Công tác tư tưởng phải được chú trọng. Phương châm: dân chủ, công khai, minh bạch, phải được thực hiện, tạo sự thống nhất cao trong nội bộ và sự đồng thuận ngoài xã hội. Công tác tư tưởng cần quan tâm động viên, khơi dậy tình yêu quê hương, tinh thần vượt khó, không chịu khuất phục, không cam phận trước nghèo hèn, giám nghĩ, giám làm, giám chịu trách nhiệm.

Nhân đây, nói về các vụ phá rừng làm dự án được báo chí phanh phui, Thanh tra Chính phủ đã vào cuộc điều tra đang chờ Thủ tướng kết luận, chúng ta sẽ nghiêm chỉnh chấp hành. Phải nói rằng một thời gian khá lâu từ sau những vụ việc ấy được báo chí nêu, cán bộ, đảng viên và công chúng đang chờ thông tin công tác tư tưởng của lãnh đạo tỉnh.

Riêng dự án Khu du lịch phức hợp Newcity, (Sân gofl là một hạng mục của dự án lớn). Đây là dự án mà lãnh đạo tỉnh bỏ nhiều công sức lựa chọn mời nhà đầu tư, được các bộ, ban ngành trung ương giúp đỡ, tạo điều kiện. Dự án được đưa vào mục tiêu phấn đấu của Đại hội đại biểu Đảng bộ lần thứ XIV. Nghị quyết Đại hội đại biểu Đảng bộ tỉnh với kỳ vọng dự án Newcity sẽ là con chim đầu đàn kích hoạt ngành du lịch PY phát triển.

Khu đất mà tỉnh bố trí cho nhà đầu tư triển khai dự án, trước đây thuộc huyện Tuy An là loại đất cát, hoang mạc ven biển được trồng phi lao để phòng hộ, chống cát bay. Nay khu đất này đã được tách khỏi huyện Tuy An, nhập về thành phố Tuy Hòa, quy hoạch thành đất xây dựng mở rộng thành phố. Mục đích sử dụng đất đã thay đổi. Việc các cơ quan chức năng của tỉnh chậm làm thủ tục chuyển mục đích sử dụng đất để dự án bị vướng là thiếu sót về mặt nghiệp vụ hành chính, cần nghiêm khắc kiểm điểm rút kinh nghiệm, khắc phục theo chỉ đạo của Chính phủ.

Để giảm thiểu thiệt hại cho nhà đầu tư nước ngoài, tránh làm xấu hơn môi trường đầu tư tại PY, kích hoạt ngành du lịch Phú Yên cất cánh, chúng tôi nhất trí đề nghị lãnh đạo tỉnh kiến nghị Thủ tướng cho phép tỉnh hoàn thiện thủ tục đầu tư và cho phép chủ đầu tư tiếp tục triển khai hoàn thành dự án.

Thứ hai là: Có quy hoạch tốt rồi, việc quan trọng tiếp theo là cần có cơ chế, chính sách tốt để thu hút đầu tư. Một loạt cơ chế, chính sách như cơ chế huy động nguồn lực, cơ chế về các thủ tục đầu tư, cơ chế đấu thầu,v.v.. Cần rà soát xem cái nào đã có, cái nào chưa có cần đề xuất, xin cơ quan thẩm quyền bổ sung. Tranh thủ tốt sự giúp đỡ của các bộ, ngành trung ương trong công tác chỉ đạo quy hoạch, trong công tác quảng bá, xúc tiến đầu tư. Cần rà soát những quy định, chính sách địa phương, cái nào không phù hợp loại bỏ, cập nhật cái mới cho phù hợp. Quan tâm tháo gỡ, giải quyết nhanh những vướng mắc về đất đai, về thủ tục triển khai dự án.

Thứ ba là: Quán triệt chủ trương của Chính phủ: “xây dựng bộ máy kiến tạo, liêm chính”, lãnh đạo tỉnh nên thường xuyên chăm lo xây dựng bộ máy đúng như tiêu chí của Chính phủ. Siết chặt kỷ luật, kỷ cương, chống tiêu cực. Nâng cao chỉ số CCI.

Đào tạo nguồn nhân lực sẵn sàng thích nghi với yêu cầu phát triển là khâu quan trọng quyết định cho sự thành công 