Tuyến tiền liệt (TTL) thuộc cơ quan sinh dục nam là khối hình nón nặng khoảng 20g gồm các cơ trơn, mô đàn hồi, tế bào chức năng cùng các ống dẫn và tuyến li ti, bao quanh cổ bàng quang. TTL là nơi sản xuất tinh dịch, dự trữ dịch này và bài xuất vào niệu đạo khi phóng tinh. Khi bị BPH, TTL sẽ tăng sản đưa đến tăng khối lượng (có thể tăng đến 100g), nhưng lành tính (khác với ung thư TTL là có sự phát triển tế bào ác tính).

Tuyến tiền liệt là một tuyến tiết sinh dục giống đực, nằm dưới đáy bàng quang và sau niệu đạo của động vật có vú. Thường có hình nón đáy trên đỉnh ở dưới lệch sau ôm bọc niệu đạo từ sau tới trước. Có chức năng chính là chế tiết ra một chất dịch được xuất cùng lúc với xuất tinh dịch từ túi tinh và tinh dịch TB # 2-5 ml = tinh trùng chiếm 5% ~ 10%, tinh tương chiếm 90% – 95%, prostatic fluid chiếm khoảng 2/3, dịch ỏ túi tinh chiếm khoảng 1/3, một phần nhỏ từ tuyến couper đầu niệu đạo ngoài dưới, có chức năng bảo vệ tinh trùng sống và hoạt động thụ thai, đặc biệt duy trì khả năng sống hoạt động thụ thai khi được xuất ra khỏi túi tinh, đường niệu đạo sinh sản nam ít nhất là 24 h, chống lại các tác nhân gây bệnh giúp cho tinh trùng hoạt động thuận lợi và tạo điều kiện cho sự thụ thai dễ dàng.
 
 
Ngày nay y học chứng cứ phát triển theo hướng văn minh, hiện đại theo mô hình IKAPS (cập nhật thông tin, kiến thức y khoa, nhận thức lợi ích, sự cần thiết về chăm sóc sức khỏe, khám sàng lọc trong cộng đồng, đào tạo kỹ năng thực hành y khoa cơ bản, đào tạo kỹ năng nâng cao chuyên sâu và kỹ năng quản lý và đào tạo y khoa), kết hợp y-dược và trang thiết bị y tế, các phương tiện y khoa cận lâm sàng, chẩn đoán hình ảnh, xét nghiệm theo hướng hiện đại, hạn chế tối đa xâm nhập vào trong cơ thể bệnh nhân... được chuyển giao cho các quốc gia, cơ sở y tế, có đủ điều kiện nguồn lực giúp cho các cơ sở có đủ điều kiện tiếp cận công tác truyền thông vận động, khám sàng lọc ngày càng tốt hơn, kết quả độ nhạy tốt hơn, độ đặc hiệu, độ chính xác cao, nhận thức của cộng đồng cũng được nâng cao; Thêm vào đó tiền liệt tuyến là cơ quan thuộc hệ thống sinh sản, niệu dục nam được nhiều lĩnh vực y khoa cùng nghiên cứu như sức khỏe sinh sản, niệu khoa, nam học, u ung thư, chẩn đoán hình ảnh, xét nghiệm, sinh lý bệnh, sinh hóa bệnh, giải phẩu bệnh, lão khoa, dược học... do vậy công tác sàng lọc phát hiện sớm, cảnh báo sớm, tỷ lệ phát hiện cao hơn, điều trị sớm, điều trị đúng đích ngày càng tiến bộ, hiệu quả, an toàn.

Theo các chứng cứ y học, trước đây nam từ 50 tuổi trở lên, xu hướng nay còn 40 tuổi, tuyến tiền liệt phì đại lớn lên và nặng dần dẫn đến làm tắc nghẽn một phần hoặc toàn bộ quá trình và cơ chế lưu giữ và bài xuất nước tiểu từ bàng quang ra ngoài, đưa đến các triệu chứng do PĐLT TLT là: tiểu lắt nhắt (tiểu nhiều lần, mỗi lần một ít), mót tiểu nhanh dù bang quang có ít nước tiểu, tiểu đêm nhiều lần lâu dài ảnh hưởng giấc ngủ vốn dĩ người cao tuổi khó vào giấc ngủ, tiểu són (tiểu không kiểm soát được), tiểu khó (khó khăn khi bắt đầu tiểu, phải rặn và có cảm giác đau khi tiểu) trầm trọng nhất là bí tiểu.

Triệu chứng tăng sản lành tính tuyến tiền liệt.
Triệu chứng lâm sàng: * Hội chứng rối loạn tiểu tiện
+ Đái rắt (đái tăng lần)
Đái rắt là hiện tượng bệnh nhân đi tiểu liên tục (thời gian giữa 2 lần đi tiểu < 2 giờ), nhưng mỗi lần đi được ít nước tiểu (dưới 150ml) trong điều kiện bình thường.
- Mới đầu đái tăng lần về đêm, sau đó đái tăng lần cả ngày và đêm, mót tiểu nhanh, vào ban đêm càng nhiều, ảnh hưởng ngày càng trầm trọng lên giấc ngủ. Cơ chế do cường hệ hệ thống receptor alpha 1 phó giao cảm , dựa trên chứng cứ này các nhà y dược nghiên cứu ra nhóm thuốc chẹn (block) đặc hiệu receptor alpha 1 hệ thần kinh giao cảm tại hệ niệu dục giảm thiểu tác dụng phụ hạ huyết áp khi đứng của các thuốc ức chế R-alpha-1 trước đây, y học đã có thuốc đánh trúng đích dạng uống giải phóng chậm nên mỗi ngày chỉ uống 1 viên sau ăn tối 60 phút, do sau ăn no thuốc sẽ được hấp thu tốt hơn, sau ăn tối chúng ta nghỉ ngơi hoặc nằm nghỉ càng hạn chế tối ưu hạ huyết áp khi đứng, thuốc làm giãn niệu đạo, giảm lực cản dòng nước tiểu, tác động vào mô đệm TLT do vậy giảm nhanh và bền các rối loạn giữ và bài xuất nước tiểu đặc biệt tiểu đêm đó là TAMSULOSIN, và ALFUZOSINE biệt dược XATRAL 2,5-5-10 mg. Thuận lợi của thuốc này là dạng uống, liều, tổng liều, cách uống phối hợp với AVODART cũng 1 ngày một viên sau ăn tối 60 phút và tổng liều 6 tháng. Sẽ giảm có ý nghĩa các triệu chứng rối loạn lưu giữ và bài xuất nước tiểu từ bang quang
 
Cơ chế gây bí đái cấp trong tăng sản lành tính tuyến tiền liệt
- TSLTTTL phát triển các thuỳ to ra, chèn ép làm tắc đường lưu thông của niệu đạo, gây ra bí đái cấp. Ngoài ra còn do các thương tổn kèm theo như: Nhiễm khuẩn (viêm tuyến tiền liệt, viêm u tuyến, áp xe); U tuyến bị nhồi máu làm cho thể tích của tuyến to lên, do phù nề ở các vùng xung quanh chỗ nhồi máu, làm cho dễ bị bí đái cấp.
- Tác động của hệ thần kinh giao cảm và các tiếp nhận (recepteur a) a của giao cảm, làm cho căng các sợi cơ trơn ở niệu đạo, tuyến tiền liệt và bao xơ của nó. Trong khi đó cơ detrusor của bàng quang suy giảm, không có đủ sức để co bóp tống nước tiểu ra ngoài, dẫn đến bí đái cấp.
Sự gia tăng sức cản ở niệu đạo: có thể xảy ra làm tăng sức co bóp của hệ giao cảm, hoặc có thể do người bệnh uống một vài thứ thuốc gây ra co thắt mạnh ở vùng cổ bàng quang và niệu đạo.
Suy giảm sức co bóp của cơ detrusor:
+  Đái còn sót nước tiểu (còn nước tiểu tồn dư)
-  Người bệnh đái rất lâu nhưng đái không hết được nước tiểu, đái xong không có cảm giác thoải mái, vẫn còn cảm giác buồn đái. Nước tiểu còn lại trong bàng quang sau khi đái được gọi là nước tiểu tồn dư. Khi lượng nước tiểu tồn dư lớn hơn 50ml thì được coi là có ý nghĩa.
- Nước tiểu tồn dư trong bàng quang sau khi đái được xác định bằng thông đái hay siêu âm, bằng chụp thận thuốc tĩnh mạch thì bàng quang. Hiện tượng đái còn sót nước tiểu thường kèm theo đái khó, tia tiểu yếu, giỏ giọt.
-  Nguyên nhân của nước tiểu tồn dư trong bàng quang sau đái là:
- Cổ bàng quang bị đẩy cao, không phải là chỗ thấp nhất trong bàng quang (tư thế đứng đái).
- Cường tính của bàng quang giảm (bàng quang mất bù).
- Bít tắc đường tiểu dưới.
+ Đái rỉ (đái dầm dề không giữ được nước tiểu)
Đái rỉ là hiện tượng nước tiểu tự chảy qua miệng sáo ra ngoài không theo ý muốn. Đái rỉ trong những trường hợp do bàng quang bị căng giãn quá mức, hay gặp trong tăng sản lành tính tuyến tiền liệt giai đoạn 3, bệnh bàng quang thần kinh. Đây là bí đái mạn tính hoàn toàn, khi thông tiểu, thể tích nước tiểu có thể tới hàng lít.
+ Đái buốt (đái đau)
Đái buốt là cảm giác đau rát khó chịu khi đi tiểu, biểu hiện lâm sàng theo từng mức độ tăng dần từ cảm giác đau nóng rát đến cảm giác buốt như kim châm trong bàng quang và lan ra theo niệu đạo khi đi tiểu, thậm chí có cảm giác đái đau buốt như lưỡi dao xẻ dọc niệu đạo làm bệnh nhân sợ đi tiểu.
Tóm lại, triệu chứng lâm sàng của bệnh tăng sản lành tính tuyến tiền liệt biểu hiện bằng HC rối loạn tiểu tiện, hay chia nhỏ thành
Hội chứng kích thích: do ứ đọng nước tiểu như: đái giắt ban ngày, ban đêm, mót đái liên tục, không nhịn được, đái nhỏ giọt tự động, dễ dẫn đến viêm nhiễm.
Hội chứng bít tắc: làm rối loạn không đi tiểu được như: đái khó, tia đái nhỏ, đái chậm, phải chờ mới đái được, tia đái ngắt quãng, phải rặn đái, đái làm nhiều lần.
+ Đái máu
Đây là dấu hiệu đặc biệt của tăng sản lành tính tuyến tiền liệt, nhất là lại xảy ra khi có nhiễm khuẩn. Mức độ thường nhiều nhưng dễ điều trị.

Tóm lại: Tiền liệt tuyến phì đại lành tính là Bệnh đặc thù hệ thống niệu dục sinh sản nam, như có tính qui luật sinh học cho nam nhóm tuổi từ 40 tuổi trở lên, cao tuổi và lão hóa càng cao càng mắc nhiều, vừa tự nhiên vừa bệnh lý nên không thể chủ quan. Hiện nay, y khoa có bác sỹ giỏi, có kỹ thuật kỹ năng, trang thiết bị sàng lọc thường xuyên khi có nhu cầu hay định kỳ, có độ nhạy, độ đặc hiệu, độ tin cậy có ý nghĩa y khoa,  ít nhất một năm một lần, hoặc khi có lo lắng nghi vấn về bệnh, bằng 2 phương tiện y khoa hình ảnh và cận lâm sàng cơ bản siêu âm + xét nghiệm định lượng PSA trong máu tất cả y tế tuyến tỉnh hiện nay đều có, sau đó phải đến cơ sở y tế và thầy thuốc chuyên khoa theo dõi quản lý và tư vấn điều trị.
- Bệnh có thể sàng lọc cảnh báo chẩn đoán sớm bằng siêu âm và xét nghiệm PSA trong máu có thể làm định kỳ thường xuyên hay khi có nghi vấn, mà các cơ sở y tế có trang bị siêu âm, và xét nghiệm máu định lượng PSA đều làm được với mức độ tin cậy cao, cần phải đến cơ sở y tế chuyên khoa phân tích xác định và chẩn đoán phân biệt giữa phì đại lành tính với ung thư tiền liệt tuyến để có chọn lựa quyết định chữa trị tương thích hiệu quả an toàn.
- Về điều trị bằng thuốc: đã có thuốc AVODART1v/ngày x 6 tháng và XATRAL1v/ngày x 6 tháng, cùng với thuốc hỗ trợ đều trị có phân phối cung cấp thường xuyên đến các Tỉnh với tính hiệu quả, an toàn cao.
- Phát đồ điều trị tuy có kéo dài trong vòng 6 tháng, nhưng qua nhiều nghiên cứu dựa chứng cứ y khoa chứng minh tính hiệu quả và an toàn, giảm tỷ lệ chỉ định mổ do PĐ Lành Tính TLT đến 60%, giảm triệu chứng cơ năng lâm sàng, thực thể đến 80% thành công nếu tuân thủ điều trị đúng ngay từ những liều đầu tiên.
- Phát đồ uống thải chậm tại nhà một lần trên ngày nên dễ tuân thủ
- Thầy thuốc chuyên khoa và hệ thống y tế công lập và ngoài công lập BV khu vực, BV Tỉnh trở lên có thể theo dõi và tư vấn điều trị có độ tin cậy.
- Theo nguyên tắc kết hợp toa thuốc nội khoa y học cổ truyền 4 vị là: vị thuốc quân, vị thuốc thần , vị thuốc tá,  vị thuốc sứ, theo nguyên lý sau:
+ Vị thuốc quân là avodart,
+ Vị thuốc thần la xatral,
+ Vị thuốc tá nên là vương bảo,
+ Vị thuốc sứ nên là nữ hoàng cung (critta, nga phụ khang…).
Hay theo tây y chọn 3 nhóm thuốc chữa BPH
+ Nhóm một kiểm soát phì đại lành tính và giảm kích thước TLT làDutasterid, Finasterid
+ Nhóm 2 giảm triệu chứng rối loạn lưu giữ và bài xuất nước tiểu từ bàng quang
+ Nhóm 3 là thuốc thảo dược hổ trợ là vương bảo và nữ hoàng cung
Mỗi thuốc 1viên/ngày/tổng liều 6tháng, là sự kết hợp hy vọng cho kết quả tốt mà cả bệnh nhân, thầy thuốc, cộng đồng nam > 40 tuổi đều mong muốn.

BS. NGUYỄN ANH TUẤN
Chủ tịch Hội Phụ sản tỉnh Phú Yên